शिवरात्रि, शिव भगवान् र महत्व

भगवान शिवजी सर्वप्रथम प्रकट हुनुभएको समय नै शिवरात्रि हो। फाल्गुण कृष्णपक्ष, चतुर्दशी तिथि को रात्रिकालमा यस लोकको दृष्टिगोचरमा अनादि भगवान शिवजी ज्योतिर्लिंग स्वरूपमा उत्पत्ति हुनुभएको धार्मिक विश्वास छ। हिन्दू हरुको आराध्य देव भगवान शिवलाई चाँडै प्रसन्न तुल्याउन सकिने हुँदा 'आशुतोष' भाई पूजा आराधना गरिन्छ। भगवान् स्वयं प्रकट हुनुभएकाले उक्त पवित्र रात्रिलाई महाशिवरात्रि भनिएको हो।

भगवान शिव अनादि, अनन्त, सर्वव्यापक र सनातन हुनुहुन्छ। सम्पूर्ण चराचर जगतको सृष्टि, पालन र संहारका निमित्त ब्रह्मा-विष्णु-महेश त्रिविध स्वरूपधारी भगवान शिव नै हुनुहुन्छ। सर्वप्रथम ज्योतिर्लिंग स्वरूपमा यस लोकको दृष्टिगोचरमा प्रकट हुनुभएको रात्रि भएकाले शिवरात्रि मानवमात्रका लागि अत्यन्त पवित्र मानिन्छ। सत्य युगमा समुद्र मंथन का क्रममा निस्किएको हलाहल विषको भीषण ज्वालाबाट समस्त प्राणी जल्न लागे। यो देख्नासाथ साथ भगवान शिवले उक्त विष पान गरी कण्ठ मे धारण गर्नुभयो। विष का पहले भगवान को कण्ठ नीलो हुन पुग्यो र भगवान नीलकण्ठ नामले प्रसिद्ध हुनुभयो। कामशास्त्र (श्रुति) का उपदेशक तथा प्रतिपाद्य भगवान् विष्णु हुनुहुन्छ भने आगम शास्त्र अर्थात तंत्र उपदेष्टा र आराध्य भगवान शिव। यज्ञ र तपका पर्याय क्रमश: भगवान विष्णु र शिव हुनुहुन्छ। यज्ञरूप भगवान विष्णु परम शैव र तपस्वरूप भगवान् शिव परम वैष्णव हुनुहुन्छ। भगवान विष्णु तपस्वीहरूका सेवक, रक्षक हुनुहुन्छ भने भगवान शिव यज्ञ का उच्छिष्ट भोजन।
मन्यु, मनु, महिनस, महान्, शिव, ऋतध्वज, उग्ररेता, भव, काल, वामदेव र धृत व्रत भगवान का एकादश रुद्र रूप हुन्। सद्योजात, वामदेव, अघोर, तत्पुरुष र ईशान भगवान शिव का पाँचवटा मुख हुन्।

सम्पूर्ण विद्या तथा कलाका आदि आचार्य भगवान् शंकर हुनुहुन्छ। माहेश्वरसूत्रबाट व्याकरणको उत्पत्ति भएको हो। संगीत भगवानकै डमरु नादबाट उत्पत्ति भएको हो भने नृत्य का विधायक उनै नटेश्वर भगवान् हुनुहुन्छ। आयुर्वेद, धनुर्वेद आदि समस्त ज्ञान भगवान् शिवबाटै देवता र लोकले प्राप्त गरेको विश्वास गरिन्छ।

पुराणहरू मा कालरात्रि, मोहरात्रि, सुखरात्रि र शिवरात्रि गरी चार प्रमुख रात्रिको महत्त्व वर्णन गरिएको छ। यी मध्ये पनि फागुन कृष्ण चतुर्दशी मनाने शिवरात्रि का विशेष महत्त्व छ। सम्पूर्ण दीनदुःखी र संकटले घेरिएका प्राणी हृदयमा वास गरी कल्याण गराउने आशुतोष भगवान शिव को अति प्यारो दिन है शिवरात्रि हो। व्रतहरूमध्ये सर्वोत्कृष्ट मानिएको महाशिवरात्रिका दिन भक्तहरूले शुद्ध भाई शिव मन्दिरमा सभक्ति पूजा-आराधना गरी व्रत बस्ने र भगवान शिव का प्रिय वस्तुहरू दूध, धतुरो, बेलपत्र आदि चढाउने गर्छन्। यस पर्वका दिन उपवास गरी "ऊँ नमः शिवाय" मंत्र जप गर्दा पनि कामना सिद्धि हुनुका साथै आजीवन सुखैश्वर्य र मृत्यु पश्चात श्लोक प्राप्त हुने विश्वास गरिन्छ। शिवरात्रि निर्जल तथा निराहार व्रत, रात्रि जागरण, चारै प्रहर पूजा, शिवलिंग का अभिषेक र शिव महिमा गायन शिवपूजनका मुख्य कर्म मानिन्छन् ।

शिवरात्रिमा रातका चारै प्रहरमा भगवान् शिवको पूजा गर्ने विधान छ । पत्येक प्रहरमा षोडषोपचारले पूजा गरी विशेष अर्घ्य दिनुपर्छ। प्रथम प्रहरको पूजापछि शिवलिंगलाई दूधले विशेष स्नान गराएर बेलका पात वा फलसमेत राखी यो मन्त्रले अर्घ्य दिनुपर्छ

ॐ नमो यज्ञ जगन्नाथ नमस्त्रिभुवनेश्वर । पूजां गृहाण मद्दत्तां महेश प्रथमे पदे ।।

द्वितीय प्रहरको पूजापछि शिवजीलाई दहीले विशेष स्नान गराएर बिमिरो वा कागतीसमेत राखी यो मन्त्रले अर्घ्य दिनुपर्छ

ॐ नमोऽव्यक्ताय सूक्ष्माय नमस्ते त्रिपुरान्तक । पूजां गृहाण देवेश यथाशक्त्युपपादितम् ।। तृतीय प्रहरको पूजापछि शिवजीलाई घिउले विशेष स्नान गराएर केरासमेत राखी यो मन्त्रले अर्घ्य दिनुपर्छ ॐ बद्धोऽहं विविधैः पाशैः संसारभवबन्धनैः । पतितं मोहजालं मां त्वं समुद्धर शंकर ।। चतुर्थ प्रहरको पूजापछि शिवजीलाई महले विशेष स्नान गराएर यो मन्त्रले अर्घ्य दिनुपर्छ ॐ नमः शिवाय शान्ताय सर्वपापहराय च । शिवरात्रौ मया दत्तं गृहाणाध्यं नमोऽस्तु ते ।।
त्यसपछि बिहानको समयमा स्नानादि नित्यकर्म गरेर विधिवत् षोडषोपचारले पूजा गरी यस मन्त्रले विशेष अर्घ्य दिनुपर्दछ ॐ दुःखदारिद्र्यभावैश्च दग्धोऽहं पार्वतीपते । मां वै त्राहि महादेव किं न जानासि शंकर ।। किं न जानासि देवेश तावद् भक्तिं प्रयच्छ मे। स्वपादाग्रतले देव दास्यं देहि जगत्पते ।। विशेष अर्घ्यपश्चात् पूजा समापन गरी ब्राह्मणलाई दक्षिणा दिएर भोजन गराउनुपर्छ ।